WE ZIJN TENSLOTTE MAAR APEN

Een slechte vader ...

Biologisch heeft dit waardeverschil van de geslachtscellen voor gevolg dat vooral de moeder bereid is zich op te offeren voor haar jong, en dat ook zij de grootste last draagt in het grootbrengen van de jongen, soms met, soms zonder hulp van haar partner. We zien dat bij bijna alle diersoorten met hulpeloze jongen het mannetje wel de jongen mee grootbrengt (nestblijvende vogels, mens ...), terwijl bij soorten waarvan de jongen reeds redelijk zelfstandig zijn bij de geboorte de vader nauwelijks of niet meer omkijkt naar zijn kinderen (kip, eend ...).

Dit is wel enigszins te begrijpen. Een vader van hulpbehoevende jongen, die hier niet naar omkijkt, zal weinig kans hebben dat zijn jongen op hun beurt de geslachtsrijpe leeftijd zullen bereiken. Een mannetje met zelfstandige jongen dat tijd steekt in de opvoeding van zijn jongen verspeelt in tegenstelling daarmee enorm veel waardevolle tijd. De jongen hebben immers ook zonder hem een grote kans om geslachtsrijp te worden. Maar hij van zijn kant mist, door bij zijn kinderen te blijven, de kans elders nog wijfjes te bevruchten. Hij zal dus minder afstammelingen hebben dan een mannetje dat na de paring dadelijk terug zijn eigen weg gaat.

We kunnen dus zeggen dat een mannetje voortdurend afweegt of trouw wel genetisch rendabel is, en hij zal enkel bij zijn wijfje en jongen blijven als hij niet anders kan. We zien dit tenandere ook bij de mens : een man is alleen dan trouw als hij niet anders kan (hij is niet interessant genoeg, hij vindt geen andere partner). Door in zo n geval de moeder te helpen verhoogt hij immers toch nog in lichte mate de overlevingskans van zijn kind, en dus zijn eigen voortplantingskansen. Maar de moeder moet zich geen illusie maken : zogauw hij kan is hij weg en hij zal zelden of nooit de kans laten voorbijgaan een scheve schaats te rijden. 

Dit is dan ook de reden waarom een mannelijke aap een onbeheerd jong zal verzorgen als er geen vrouwtje in de omgeving is : zonder hem zal het niet overleven. Maar eens er een wijfje aanwezig is laat het mannetje haar de taak over en zal hij zich op iets anders richten.

Dit is de reden waarom in Europa de man, als de kinderen nog zeer klein zijn (tot 3 jaar ongeveer), zelden geneigd zal zijn zijn gezin te verlaten. Hij voelt zich namelijk (biologisch en ook moreel) verplicht ze mee op te voeden. Wat wel regelmatig gebeurt is dat de vader vreemdgaat of de moeder verlaat voor de geboorte. Een baby is dan ook een zeer goed bindmiddel om vader en moeder bij elkaar te houden, maar het is zeker geen goed middel om een slabakkende relatie te redden. De problemen die er waren voor het kind geboren was zijn immers niet opgelost en worden daardoor dagelijks nog erger. We zien dan ook dat scheiden met een zeer jong kind niet zo vaak voorkomt (tenzij op initiatief van de vrouw omdat de man vreemdging), maar we zien ook dat de gezinssituatie vaak veel slechter wordt door dit samenblijven. Dit is vooral te wijten aan het feit dat de man zich dan misschien wel verplicht voelt bij zijn vrouw te blijven, maar hij heeft hier helemaal geen zin in en zou niets liever willen dan zijn vleugels uit te slaan. Hij zal dan ook dagelijks minder voldoening putten uit de relatie, met alle gevolgen van dien. 

Scheiding met een baby in huis gebeurt bijna uitsluitend op initiatief van de vrouw omdat de man vreemd gaat. Vooral in deze periode is een vrouw immers zeer gevoelig voor zo'n misstap, omdat ze dadelijk de veiligheid van haar gezin in gevaar ziet.

Vaak echter is de situatie na de scheiding veel ongunstiger dan ervoor. Een man die vreemd gaat, maar zijn gezin niet verlaat en er nog steeds goed voor zorgt is immers nog altijd beter dan alleen de kinderen op te voeden. En dat is iets waar de vrouw enorm bevreesd voor is. We zien dan ook maar al te vaak dat een vrouw zich na zo'n breuk hals over kop in de armen van de eerste vrijstaande man werpt, wat een relatie oplevert die binnen de kortste keren op de klippen loopt en haar nog meer versterkt in de mening dat mannen niets waard zijn.

In de Verenigde Staten, waar egoïsme hoogtij viert, is de situatie echter helemaal anders : daar trekken (vooral in de negergetto's) de vaders er zelfs met pasgeboren kinderen wel vaak onderuit om met een andere vrouw te gaan samenhokken. Een zeer groot deel van de éénoudergezinnen in de Amerikaanse grootsteden komen dan ook voort uit dit mannelijk egoïsme.

Marilyn French beweert in haar boek EEN VROUWELIJKE GESCHIEDENIS VAN DE WERELD dat mannen lange tijd niet geweten hebben welk verband er bestaat tussen geslachtsdaad en conceptie. Dit is niet zo. Een "zorgzaam" mannetjesdier realiseert zich misschien niet bewust deze band, maar instinctief is het hiervan zeer goed op de hoogte. Een dier met hulpeloze jongen heeft immers een sterker "vaderinstinct" nodig dan een dier dat na de bevruchting niet meer naar zijn jongen omkijkt. Dit instinct uit zich doordat het "jaloerser"  en meer possessief is. Door angstvallig het wijfje te bewaken, en door zich, tenminste voor de tijd van de opvoeding van de jongen, aan dat wijfje te binden, weet het bewuste mannetje dat de jongen die hij opvoedt enkel de zijne (zouden) kunnen zijn.

... En een goede moeder

Bij de moeder ligt de situatie anders. Zij moet wel investeren in haar kroost, omdat ze teveel te verliezen heeft. Het is dan ook niet te verwonderen dat de natuur vooral in de vrouw investeerde om jongen groot te brengen (melkklieren ...). Een mannetje zou deze "mogelijkheden" niet voldoende gebruiken omdat het, wegens zijn promiscue aard, zelden aanwezig zal zijn als zijn kinderen hem nodig hebben.

Wijfjesapen zullen dan ook reeds vanaf hun prilste jeugd meer met de andere jongen bezig zijn (ze spelen er "moedertje" mee), terwijl jonge mannetjes vooral hun tijd doorbrengen met speels vechten en achter elkaar aanlopen. Hier ligt waarschijnlijk dan ook de oorzaak van het feit dat meisjes vooral naar poppen grijpen en jongens vooral naar auto's, zelfs als ze keuze hebben tussen beide types speelgoed : meisjes hebben "het zorgen in zich". We zullen later nog zien dat hormonen hieraan ten grondslag liggen. Meisjes die in de baarmoeder testosteron toegediend kregen verkiezen immers jongensspeelgoed.

Zogauw een vrouw kinderen heeft geeft ze dan ook blijk van een zeer grote opofferingsgeest. Ze heeft letterlijk alles over voor haar kroost. Soms wordt wel eens gezegd dat dit het moederinstinct is dat bovenkomt, maar dat dient toch genuanceerd. Het is een feit dat bij bijna alle dieren de wijfjes een veel groter zorggedrag vertonen dan mannetjes, maar dit is slechts ten dele genetisch bepaald.

Bij alle zoogdieren komt namelijk het verschijnsel voor dat de moeder haar kinderen verstoot. Ook bij de mens. Het enige dat alle vrouwelijke zoogdieren doen, en dat dus wel genetisch vastligt, is de verzorging vlak na de geboorte (drooglikken...). Van zogauw het jong gevoed en geknuffeld moet worden kan het echter verkeerd lopen. Maar het is al veel zeldzamer dat een wijfje haar jong nog verstoot nadat het gedronken heeft. Op dat moment is immers een vorm van "intimiteit" ontstaan die het steeds opnieuw aanzet verder zorg te dragen voor het jong.

Over het algemeen is het anderzijds wel zo dat zelfs zo'n "slechte moeder" vaak leert met jongen om te gaan, als ze er maar dikwijls genoeg mee in contact komt. Dit kan zelfs versneld worden door ze vrouwelijke hormonen in te spuiten. Ergens moet er dus in de vrouwelijke natuur wel een, waarschijnlijk door hormonen geregelde, "aantrekkingskracht" bestaan naar jongen toe en kan gezegd worden dat een jong verstoten enkel zal voorkomen als het wijfje om een of andere reden weet dat ze het niet kan opvoeden (wanneer ze bv. geen melk heeft, of wanneer de omstandigheden en kansen op succes niet opwegen tegen de investering, of wanneer het jong weinig overlevingskansen heeft). Maar er is totnogtoe slechts weinig bekend over de redenen van verstoting, en er is ook nog weinig onderzoek naar gedaan tenandere. 

In de Israëlische kibboetsiem, waar de kinderen zonder rolpatroon werden opgevoed, en waar een volledige gelijkheid heerste tussen man en vrouw, stelde men wel daarom al snel vast dat de vaders er geen, maar de moeders er daarentegen veel problemen mee hadden dat hun kinderen door geburen werden opgevoed. Vrouwen kunnen zich, ondanks opvoeding, dus nog steeds minder gemakkelijk van hun kinderen losmaken dan mannen. Ook dit wijst dan ook op een "dierlijke" oorzaak.

Bij de mens leidde het feit dat de natuur voor kinderopvoeding vooral investeerde in de vrouw ertoe dat vrouwen een grotere gevoeligheid aan de dag leggen voor ongesproken taal. Hun grotere bekwaamheid de nuances van non-verbale communicatie te ontcijferen maakt hen, beter dan mannen, geschikt om baby's van minder dan 18 maand te verzorgen. Dit is immers de leeftijd waarop een kind nog niet kan praten en waarop de ouder moet "raden" wat het kind juist wil of welk kwaaltje het heeft. Anderzijds leidt dit "ingesteld zijn op kinderen" soms tot overbezorgdheid en we zien dan ook dat vrouwen, moeilijker dan mannen, afstand kunnen nemen van hun kind (mannen nemen er dan weer vaak teveel).

Nochtans bewees een onderzoek van Beatrice Whiting en Caroline Pope Edwards[1] dat de zorg voor kinderen bij de mens bijna uitsluitend cultureel bepaald is en nauwelijks of niet aan een erfelijke factor is gebonden. Deze onderzoeksters vonden namelijk grote verschillen tussen verschillende kulturen, die groter werden naarmate de kinderen ouder worden. Ook vonden ze twee gevallen waarin er tussen jongens en meisjes geen verschil bestaat wat zorg voor kleinere kinderen betreft.

Geen voorbeeld meer

Het is ook opvallend dat meisjes die een liefhebbende en zorgende moeder hadden, later opgroeien tot moeders die zelf ook zorgzaam en koesterend kunnen optreden. Meisjes die dit voorbeeld misten worden later ook afstandelijke moeders die hun kinderen enkel materiële verzorging geven (of, hoewel zelden, soms helemaal niets) maar hen affectief nauwelijks iets te bieden hebben. Jongens leren ook van dit voorbeeld, maar als er een vrouw in de buurt is zullen mannen het echte verzorgen vaak aan haar overlaten (een gewoonte die bij dieren nog veel opvallender is).

Kinderen die geen voorbeeld krijgen van wat zorgzaamheid juist is, leren het dan ook nooit. Gevolg is dat veel kinderen, die van hun prilste jeugd in kribben worden geplaatst, of die door een gouvernante worden opgevoed, wel het voorbeeld krijgen hoe ze materieel in de behoeften van een kind moeten voorzien, maar veel minder kans krijgen te leren wat moederliefde echt is. Zorgzaamheid leren ze wel, maar niet de diepere gevoelens van innige liefde waarmee de verzorging van een kind door zijn moeder meestal gepaard gaat.

Want kindermeisjes mogen nog zo vriendelijk en lief zijn als ze willen, gezien ze met vreemde kinderen te maken hebben, en vaak ook voor een grotere groep verantwoordelijk zijn, zullen ze veel minder de kans en de neiging hebben om het kind met alle zorgen te omringen die het van zijn moeder krijgt. Deze zorgen zullen ook minder "aangevuld" worden met gevoelens van innige liefde, die niemand kan beschrijven maar die een kind toch zeer goed aanvoelt.

Hoewel ook deze "regel" genuanceerd moet worden. De kibboutsiemmoeders tonen aan dat zelfs in "kribben" opgevoede meisjes toch een zeer sterke band kunnen ontwikkelen met hun kinderen, en dat "moederinstinct" dus tenminste voor een deel ook ingeboren is.

Het feit dat zorgzaamheid voor een deel kan aangeleerd worden laat hopen dat, als de moeder zich de nodige inspanning getroost, deze bekwaamheid ook grotendeels aan jongens kan bijgebracht worden. Hoe meer vrouwen hun zonen dit voorbeeld geven, hoe groter de kans is dat ze later zorgzame vaders zullen worden, die op hun beurt een voorbeeld zullen zijn voor hun zonen.

Waar de eerste generatie jongens nog vanwege hun klasgenootjes zal geconfronteerd worden met de opmerking "dat is niets voor jongens", zal de volgende dit, wegens het voorbeeld van hun vader, als een eigenschap gaan aanzien die bij beide geslachten thuishoort. Na twee generaties (hooguit drie) zou dit rolpatroon dan ook kunnen verdwijnen. 

In de huidige generatie is het weliswaar nog steeds zo dat meisjes en vrouwen zorgzamer zijn dan mannen. Zo zullen bv. schoondochters in 25 % van de gevallen bereid zijn hun hulpbehoevende schoonouders te helpen, terwijl de eigen zonen dit slechts in 10 % van de gevallen zullen doen.

De vier-jaar-breuk 

Onze voorouders, wiens dierlijke natuur we nog steeds in onze genen meedragen, kregen dan ook te maken met twee tegenstrijdige noden : enerzijds trouw blijven om de kinderen een zo groot mogelijke overlevingskans te bieden, anderzijds vreemd gaan om zoveel mogelijk goed genetisch materiaal te verzamelen (de vrouw) of zoveel mogelijk nakomelingen te verwekken (de man).

Waarschijnlijk werd dit opgelost doordat de man een tijdje trouw bleef tot de kinderen groot genoeg waren om met hun moeder alleen verder te kunnen, waarna hij verder trok en een ander vrouwtje het hof begon te maken. Men noemt dit " seriële monogamie" : beide geslachten blijven een min of meer lange periode trouw aan elkaar, waarna ze een nieuwe relatie opstarten. Dit verklaart tenandere waarom bij de meeste volkeren onze vorm van levenslange trouw onbekend en zelfs ondenkbaar is : ze is totaal onnatuurlijk en botst voortdurend met ons diepste wezen.

De manier waarop de natuur het aan boord legde om de man zolang te binden was het uitvinden van "liefde". Liefde komt dan ook over de ganse wereld voor bij mensen en ze garandeert dat, zolang de man van de vrouw houdt, hij ze niet zal verlaten of zal inwisselen voor een andere vrouw.

Er zijn zelfs theorieën die beweren dat de normale "trouw"periode 4 jaar is, hoewel deze voor het ogenblik nog meer speculatief dan reëel bewezen zijn. Ook de in huwelijken zo gevreesde 7 jaar worden wel eens als limiet beschouwd. Een echte "normale duur" kan echter onmogelijk vastgelegd worden.

Wie bestudeert hoe lang het gemiddeld duurt voor de eerste ernstige crisis optreedt in relaties valt het immers op dat dit gemiddeld na 4 jaar is. Veel huwelijken en samenwoonrelaties stranden (zeker als er geen kinderen zijn) na deze tijd.

We zagen dat er gemiddeld om de 3 jaar een nieuw kind geboren werd en bij onze voorouders was de man dan ook niet meer zo noodzakelijk wanneer de kinderen 3 à 4 jaar oud waren, de leeftijd waarop ze zelfstandig genoeg waren om alleen met hun moeder verder te kunnen. Daarenboven hielpen de oudere zusters ook vaak nog bij de opvoeding van de jongere kinderen, zodat de man bijna overbodig was vanaf dit ogenblik.

Daar kwam nog bij dat wanneer een man in 4 jaar geen kinderen meer had bijgekregen, hij er zeker mocht van zijn dat bij deze vrouw zijn voortplantingskansen definitief verkeken waren. Het werd dus tijd elders te zoeken. Hij verliet dan zijn "nest" en zocht een nieuwe (liefst jonge) partner die hem opnieuw een nageslacht kon garanderen.