WE ZIJN TENSLOTTE MAAR APEN

Territoriumtaal

Een ander overblijfsel uit onze ”apenjaren” is het gevoel voor territorium dat we allen in ons hebben. Wanneer iemand in een lift te kort bij ons komt staan en er is nog plaats genoeg, dan voelen we ons ongemakkelijk. Wanneer in een lift iemand ons aankijkt in de plaats van zedig naar plafond of vloer te staren, dan voelen we ons ongemakkelijk. Beiden zijn een gevolg van onze territoriumdrang.

Ieder mens heeft het nu en dan eens nodig dat hij zich volledig op zichzelf kan terugtrekken, en dat niemand hem komt storen. Vooral mannen maken hier vaak gebruik van als ze zich in stresserende omstandigheden bevinden. We zullen hier nog op terugkomen als we het hebben over zijn privé-grot.  

Robert Strout was een misdadiger die in de meest strenge Amerikaanse gevangenis, Alcatraz, werd vastgehouden. Hij werd er in eenzame opsluiting gehouden en mocht buiten zijn bewakers niemand zien. Toen hij op een dag tijdens zijn wandeling toevallig een jong vogeltje zag nam hij het mee naar zijn cel en verzorgde het. Hierdoor begon hij zich aan vogels te interesseren en na een tijdje was hij uitgegroeid lot een wereldberoemde autoriteit op ornithologisch gebied.

 

Toen echter een nieuwe directeur in de gevangenis toekwam nam hij Strout s vogels weg, maar deze probeerde op allerlei manieren zijn ”eigendom” terug te krijgen. In de film THE BIRDMAN OF ALCATRAZ wordt deze strijd om een eigen domein zeer mooi beschreven.

 

Tenslotte heeft zelfs de armste mens de behoefte iets te hebben dat alleen van hemzelf is. Soms is dat een hondje, soms een kledingstuk of iets anders. Vrouwen aanzien vaak hun handtas als hun territorium. Ze laten zelfs hun man niet toe er ongevraagd in te komen. Voor Strout waren het zijn vogels. Maar steeds is het iets dat hij voor geen geld van de wereld wil afgeven, hoe versleten of nutteloos het ook is. Ook dit heeft met territorium te maken.

 

Het territorium van een mens (of een dier) is dat deel van de ruimte dat hij voor zichzelf opeist en waarvan hij niet kan verdragen dat er indringers zijn. Dit kan zowel een fysische ruimte zijn (iemands kamer), als een psychische ruimte (een hobby). Hij zal zijn territorium met hand en tand verdedigen omdat hij hieruit zowel veiligheid als troost en rust put.

 

Naast de fysische, zichtbare ruimte bestaat ook het psychische, onzichtbare territorium. Niemand doet zich immers echt voor zoals hij is, en iedereen heeft wel iets te verbergen. Iedereen heeft ook bepaalde zaken die hij voor zich wil houden, en waarvan hij vindt dat niemand anders er zaken mee heeft. Deze ”privacy” is een vorm van psychisch territorium en ze wordt net zo sterk tegen indringers beschermd als de fysische ruimte. De verschillende ”ruimtes” We spraken reeds over de lift. Als mensen verplicht worden in een lift te dicht op elkaar te staan is het voor iedereen onverdraaglijk dat iemand hem in de ogen kijkt. De inbreuk op iemands fysische ruimte moet verzacht worden door een neutrale richting uit te kijken, dus door zijn psychische ruimte te ontzien. Loopt de lift leeg dan zullen de inzittenden automatisch een andere plaats innemen, die (onbewust) zo gekozen is dat de ruimte tussen iedere persoon zo groot mogelijk is.

 

We zien dus dat iedereen rond zich een ruimte afbakent waarbinnen hij niemand toelaat. Nochtans zijn er verschillende gradaties waar te nemen. Niet iedereen wordt op dezelfde ”afstand” gehouden. Er zijn mensen die ons meer mogen benaderen dan anderen. Er zijn mensen waarvan we meer kunnen verdragen dan van anderen.

 

We kunnen de fysische ruimte rond een mens dan ook in 4 delen verdelen.

1.    Alles wat verder dan 4 m weg ligt raakt ons nauwelijks. Wie zich hier bevindt wordt niet als een dreiging aanzien. Het is de zone waarin we publiek toelaten. Ze heet dan ook de ”publieke” ruimte.

2.    Wat tussen 1,2 en 4 m ligt maakt onze sociale ruimte uit. Hier laten we de personen toe waarmee we sociaal contact willen hebben, zoals bvb. handelaars, leerlingen... Met deze mensen gaan we echter nog niet persoonlijk om. In deze ruimte horen ons werk en onze sport club thuis.

3.    Tussen 45 cm en 1,2 m ligt onze persoonlijke ruimte. Hier laten we de mensen toe die ons meer persoonlijk raken (vrienden, collega's ...). Het is een ruimte die we al wel sterk beschermen en waar we niet zomaar de eerste de beste in toelaten. Komt iemand ons te dicht bij dan voelen we ons ongemakkelijk en vaak zelfs aangevallen. Anderzijds kunnen we van iemand die ons nauw aan het hart ligt niet aanvaarden dat hij ons niet in deze ruimte toelaat of dat hij weigert in deze ruimte binnen te komen. We voelen ons dan buitengesloten. Tot deze ruimte behoren ook onze mening, onze levenswijze...

4.    Op minder dan 45 cm rondom ons ligt onze intieme ruimte. Hier mogen enkel goede vrienden en naaste familieleden binnen. Hier wordt ook vaak aangeraakt. Wordt er inbreuk gemaakt op die ruimte (bvb. in een overvolle lift) dan begint ons hart sneller te slaan, we beginnen te zweten, kortom: het lichaam maakt zich klaar om te vluchten. Vooral mannen hebben het hier moeilijk mee. We zullen nog zien dat ze slechts zeer moeilijk iemand in hun intieme ruimte toelaten, en dat ze dit ook slechts in zeer uitzonderlijke omstandigheden kunnen verdragen, nl. in verband met seks. Vandaar dat mannen ieder lichamelijk contact met een vrouw dadelijk met seks associëren. Vrouwen laten gemakkelijk andere vrouwen toe in hun intieme ruimte, maar ten opzichte van mannen zijn ze veel kritischer en sluiten ze deze ruimte hermetisch af tot ”hij zich bewezen heeft”. Tot het intiem territorium behoren ook die zaken die we als onze privé-eigendom aanzien. Dit is bvb. de reden waarom vrouwen, zoals we zagen, niet kunnen verdragen dat mannen in hun handtas komen: het maakt deel uit van hun intieme ruimte.

Iedereen heeft niet dezelfde behoefte aan een bepaald territorium. Er zijn mensen die veel belang hechten aan hun sociale ruimte. Het zijn de sociale mensen, die lid zijn van verschillende clubs, die in de politiek staan enz. Anderzijds zijn er mensen die weinig belang aan de sociale, maar des te meer belang aan de persoonlijke ruimte hechten. Het zijn de mensen die vriendschap belangrijk vinden en die hier veel in investeren.

 

Er zijn mensen die er weinig problemen mee hebben dat anderen in hun omgeving komen, anderen voelen zich daarentegen al van verre bedreigd. Meestal is het ook zo dat stadsmensen een kleinere ruimte rond zich nodig hebben dan mensen van het platteland. Van jongsaf zijn ze er immers aan gewend dichter op elkaars lippen te zitten. Ook behoeft een Japanner een veel kleinere persoonlijke ruimte dan bvb. een inwoner van de Verenigde Staten.

 

Vaak wordt er ook gevochten voor een bepaald territorium. Zo is algemeen bekend dat pubers in botsing komen met hun ouders omdat ze zich een persoonlijke levenssfeer (”hun kamer”) willen uitbouwen terwijl hun ouders niet graag hun macht zien verminderen en moeilijk kunnen aanvaarden dat hun band met hun kinderen losser wordt.

 

Over het algemeen is het ook zo dat mannen zich een groter (psychisch) territorium toe-eigenen dan vrouwen. Dit uit zich in een grote vrijheidsdrift en een grotere drang naar onafhankelijkheid. Hieruit ontstaan regelmatig heroïsche gevechten binnen het gezin. Het eigen territorium van mannen komt immers regelmatig in botsing met de romantische ideeën van vrouwen, die er op dat gebied dikwijls totaal onrealistische ideeën op nahouden, vooral in het begin van een huwelijks- of samenwoonrelatie. Zij denken dat ”als je van elkaar houdt, je alles van elkaar moet mogen weten”.

 

De vrouw hecht er dus zeer veel belang aan toegelaten te worden tot de persoonlijke ruimte van haar partner, maar deze voelt dit frequent aan als een inbreuk op zijn privacy en hij verweert zich hiertegen dan ook als een duivel in een wijwatervat. Hij voelt zich hierdoor namelijk gecontroleerd, opgesloten, gevangen. En dus gaat hij in de verdediging, hij bevecht zijn vrijheid. Dit zet dan op zijn beurt weer een helse spiraal in gang; hoe meer hij zich verwijdert, hoe meer de vrouw in paniek slaat en aanklampt. Wat ze vreest, vervreemding, gebeurt ook, en het gebeurt juist omdat ze het vreest. Men noemt dit een self-fulfilling-prophecy.

 

Vrouwen mogen bijgevolg zeker niet teveel aanklampen en ze mogen ook geen intimiteit opeisen van hun partner, want beiden werken contraproductief. Hoe minder erop aangedrongen wordt, hoe meer kans er is dat de gezochte intimiteit er inderdaad zal komen. Dringt de vrouw echter aan dan wordt de man weer eens gekwetst in zijn diepste goed: zijn onafhankelijkheid (je kan het ook zijn ”uitgebreid territorium” noemen).

 

Ook de sociale ruimte van een man staat voortdurend bloot aan aanvallen van zijn partner. Vrouwen willen immers de intieme ruimte van hun man uitbreiden, vooral ten koste van de sociale. Veel vrouwen eisen bvb. van hun man dat hij na het werk rechtstreeks naar huis komt, dat hij niet met vrienden op pad gaat enz. Ook hiertegen verzet de man zich. Onnodig te zeggen dat ze hierdoor immers inbreuk pleegt op het sterk ontwikkelde onafhankelijkheidsgevoel van haar partner. Een vrouw zal er dan ook niet zo gemakkelijk in slagen hem ervan te overtuigen minder met zijn vrienden op stap te gaan en meer met haar op de sofa te zitten.

 

Op het vrouwelijk territorium bij uitstek, de kinderen, en hoe ze dit territorium verdedigt, gaan we verderop deze artikelenreeks nog dieper in.